Benadering
Therapie is bovenal het aangaan van een therapeutische relatie; een relationele ruimte waarin je vrij bent je thema’s naar waarheid te verkennen. Maar therapie is veel meer dan alleen een ‘intellectuele’ uitwisseling van psychologische inzichten. Het is evengoed een emotionele ervaring waarin het simpele feit dat je geaccepteerd en niet veroordeeld wordt terwijl je op je kwetsbaarst bent, soms verzachtender werkt dan welk inzicht dan ook.
Tijdens je therapeutische reis is het mijn rol om met je mee te denken en mee te voelen terwijl we je emotionele patronen ontwaren, je navigatie van omgeving, gedachte en toekomst optimaliseren, en een bepaalde lichtheid in je leven introduceren en/of onderhouden door te belichten wat je voorbij omgeving, gedachte en tijd bent.
Tijdens ons werk bestaat mijn referentiekader vooral uit mijn interactieve drietraps-raamwerk dat de afgelopen 12 jaar langzaam tot coherent geheel verwerd.
Mocht dat raamwerk je interessen, en ben je benieuwd hoezeer je toestand kan verbeteren door het beste van de therapeutische tradities op alle drie de niveaus tezamen voor je te laten werken? Zie onderstaand.
Het interactieve drietraps-raamwerk
Door de jaren heen werd het me langzaam duidelijk dat geen enkele therapeutische school of traditie het volledige spectrum van psychologisch leed adresseert.
Tegelijkertijd begon ik te zien dat leed plaatsvindt op drie afzonderlijke, maar gerelateerde niveaus, waarvan elk niveau een abstractie-trede boven het voorgaande ligt: het neurotische (1), het existentiële (2) en het spirituele niveau (3).
Voor mij zijn de scholen en tradities die leed per niveau het beste afzonderlijk adresseren 1) Psychodynamische Psychotherapie, (2) Mytho-Existentialisme en Existentiële Psychotherapie, en (3) Perenniale Filosofie, ook bekend als Non-Dualisme.
Tijdens het bestuderen van deze tradities ondervond ik het volgende:
De tradities lijken vaak niet op de hoogte van elkaars inzichten en methodes.
Het erg moeilijk, of zelfs onmogelijk, om daadwerkelijk te genezen op een gegeven niveau zonder de andere twee niveaus ook grondig te adresseren.
De inzichten en methodes voor verzachting op de drie afzonderlijke niveaus zijn eigenlijk ten diepste complementair. En wanneer deze kruisbestuiving wordt ingezet, kan dit leiden tot een verbetering van je toestand die je voorheen niet mogelijk achtte.
Sta me toe een aantal voorbeelden te delen
Het is belangrijk om vast te stellen op welk niveau je leed plaatsvindt. Simpel gezegd; depressief zijn en ongelukkig zijn, zijn niet dezelfde dingen. Lijden aan depressie door verdrongen emotionele thema’s en patronen (niveau 1), is niet hetzelfde als ongelukkig zijn omdat je leven simpelweg niet is wat je wil dat het is (niveau 2). Natuurlijk kunnen beide tegelijkertijd het geval zijn, maar het zijn niet dezelfde dingen. Hetzelfde geldt voor angst.
Maar, stel dat je inderdaad worstelt met angstige of depressieve gevoelens op het neurotische niveau.
De Psychodynamische benadering - voornamelijk David Malans ‘Triangle of Conflict’ and Triangle of Persons’ - zal je dan helpen bewust te worden van de ware aard van je gevoelens. Het zal je helpen je emotionele thema’s en patronen, en de verdedigingsmechanismes daar omheen te ontwaren. Dit proces kan bijzonder inzichtelijk en heilzaam zijn.
Echter, ik heb ook ondervonden dat louter de cerebrale kennis, het enkel weten van je ware gevoelens, vaak niet tot duurzame verbetering leidt. Kennis alleen staat vaak niet gelijk aan herstel.
Hoe de Psychodynamische en Perenniale traditie elkaar aanvullen
In de Perenniale traditie (niveau 3) vraagt psychiater David Irwin, auteur van Letting Go - The Pathway of Surrender je bijvoorbeeld niet met pijnlijke gedachtes in contact te treden, en in plaats daarvan zijn Letting Go-methode toe te passen. Een oefening om je pijnlijke gedachtes langzaam te ontbinden door de emotionele toonkleur waaruit die talloze pijnlijke gedachtes voortkomen enkel te aanschouwen, zonder iets te weerstaan of willen veranderen.
Perenniale leraar Eckhart Tolle zou op zijn beurt benadrukken dat die gedachtes en gevoelens, dit pijn-lichaam, niet is wie je bent, en dat het denkende brein als zodanig een droomachtige kwaliteit heeft. Immers, is er werkelijk zo’n verschil tussen onvrijwillige gedachtes terwijl je wakker bent, en dromen terwijl je slaapt?
Hij stelt dat de denkende geest zelf uiteindelijk slechts een droomachtige passagier van je daadwerkelijke, uiteindelijke zelf is: de enkel aanschouwende, bewuste leegte waarin die gedachtes en gevoelens plaatsvinden en waardoor deze ervaren worden. Gedachtes en gevoelens zijn daarmee slechts objecten die tot je verschijnen, net zoals een gebouw of fiets tot je verschijnen, maar net zoals die objecten niet zijn wie je bent.
Rupert Spira, uit diezelfde traditie, wijst erop dat de enige reden dat je psychologische pijn ervaart, enkel en alleen is dat er een bewustzijn in je zetelt dat die pijn waarneemt. Je denkende brein ervaart zichzelf niet, bewustzijn ervaart je denkende brein. Vervolgens zou hij vragen om je in plaats van op de thema’s en inhoud van je pijn, te concentreren op het feit dat je een bewustzijn huist dat in staat is die pijn te ervaren. Waarom? Om je op die manier in contact te brengen met de enige dimensie van je bestaan die onschendbaar is: bewustzijn, dat nooit bedreigd wordt, nooit iets tekort komt, en onder elke omstandigheid in vrede verkeert.
Ik heb ondervonden dat dit inderdaad de beste manieren zijn om pijnlijke gedachtes en gevoelens op het neurotische niveau te ontbinden.
Echter, er is niets ‘simpel’ aan overgave, ‘Letting Go’ of ‘je bewust zijn van bewustzijn’ als je pijnlijke gedachtes en gevoelens onderdeel zijn van actieve verdedigingsmechanismen die je daadwerkelijke gevoelens onderdrukken.
Samengevat:
Als je jezelf beperkt tot enkel het verstandelijk weten van je daadwerkelijke gevoelens door Psychodynamische analyse (niveau 1), zonder die gevoelens vervolgens te ontbinden via Perenniale methodes (niveau 3), zul je ondervinden dat kennis alleen meestal niet verlost.
Maar, als je Perenniale methoden inzet zonder eerst je verdedigingsmechanismen van je daadwerkelijke gevoelens te onderscheiden, zullen je symptomen hoogstens tijdelijk afnemen.
Dus, gun jezelf maximale vooruitgang door het beste van deze tradities elkaars gebreken aan te laten vullen.
Hoe de Perenniale traditie Mytho-Existentialisme aanvult
Stel, je probeert iets van je leven te maken omdat iemand op YouTube maar bleef zeggen dat wanneer je jezelf op het hoogst haalbare doel oriënteert, je leven beter uitpakt dan wanneer je welk ander pad dan ook bewandelt (niveau 2).
Dat zou mooi zijn, want hij heeft waarschijnlijk gelijk.
Echter, er ligt een immer aanwezige valkuil in toewijding: de verkramping van hechting aan uitkomst.
Vooral door eigen ervaring ben ik in gaan zien dat dit is waar de Perenniale traditie (niveau 3) Mytho-Existentialisme en Existentiële Psychotherapie (niveau 2) zo elegant aanvult. En wel op een manier die een stuk substantiëler is dan het meer gebruikelijke “het gaat niet om de bestemming, het gaat om de reis”.
Samengevat:
Mytho-Existentialisme leunt zwaar op de notie van toekomstige verwerving, op ‘jezelf verbeteren’ op het niveau van persoonsschap. Deze traditie ziet je persoonsschap namelijk als je meest essentiële, daadwerkelijke identiteit, en acht de optimalisatie van je persoonsschap daarom van het hoogste belang.
Deze sterke nadruk op je persoonsschap, en in het verlengde daarvan de dringende nadruk op ‘iemand worden in de wereld’, kan vaak leiden tot een sterke hechting aan de uitkomst van je ambities.
Maar hechting aan uitkomst is een vorm van verkramping die je kans op succes juist (drastisch) vermindert.
De Perenniale traditie bied je een manier om je pogingen te ontspannen, door je te helpen je hechting aan de uitkomst van je ambities te verminderen.
Hoe? Door de uiteindelijke realiteit - en daarmee het uiteindelijke belang - van je persoonsschap te ontkrachten.
De Perenniale traditie nodigt je uit de vraag te stellen: Wie ben ik als ik alles uit het plaatje haal? Mijn relaties, werkzaamheden, prestaties, ideologie, vaardigheden, overtuigingen, worstelingen, verhalen, eigendommen en status. Zonder alles dat niet inherent aan je is, wat is hetgeen dat er over blijft? In het kort: wie ben ik voorbij mijn persoonsschap?
De Perenniale traditie beschouwt je persoonsschap niet als je essentiële, daadwerkelijke identiteit. In plaats daarvan ziet het je persoonsschap - dat voornamelijk bestaat uit onvrijwillige gedachtes en niet-inherente eigenschappen - als een droomachtige toestand waartoe je kunt ontwaken.
Maar het gaat niet zozeer om het ontkennen van de realiteit van je persoonsschap. Het gaat om het erkennen van een hogere realiteit die eraan vooraf gaat; de realiteit waarin je persoonsschap plaatsvindt, en waardoor deze ervaren wordt.
De Perenniale traditie ziet je essentiële, daadwerkelijke identiteit als de enkel aanschouwende, onschendbare, bewuste leegte waarin de wereld van vorm en gedachte plaatsvindt, ervaren wordt, en vergaat.
Het herkennen van je daadwerkelijke identiteit, en daarmee de droomachtige onwerkelijkheid van je persoonsschap, is de Perenniale sleutel tot onthechting van de uitkomst van je ambities.
En, ietwat ironisch, is het ook een van de meest effectieve manieren om je doelen juist te behalen.
Het ademt namelijk een speelse lichtheid je zelfbeeld, zelfconcept en ambities in, die er op een of andere manier voor zorgen dat het leven met je mee, in plaats van tegen je in beweegt.
Hoe Mytho-Existentialisme de Perenniale traditie aanvult
De Perenniale traditie (niveau 3) benadert leed op een radicaal abstract niveau. En in theorie beantwoordt het inderdaad de ultieme therapeutische vraag: hoe beëindig je leed als zodanig? “Geen Zelf, Geen Probleem”.
Echter, wegens die radicaal abstracte aard is de traditie vaak niet in staat praktische, concrete richtlijnen te geven voor situaties in de echte wereld.
Waar het aankomt op vragen als ‘wat te doen’ wanneer je de wereld van relaties, hiërarchieën, competitie en werk probeert te navigeren, verwijzen Perenniale leraren vaak naar een interpretatie van het Boeddhistische concept “juiste actie”.
Dat komt ongeveer neer op: als je acties en responsen voortkomen uit de realisatie van je daadwerkelijke identiteit als de bewuste leegte waarin de wereld van vorm en gedachte ontstaat, aanschouwd wordt en vergaat, dan zijn je acties en responsen de juiste.
Dat antwoord is op z’n best wat mager. En op z’n slechts is het een of ander vaag advies dat volstrekt ontoereikend is wanneer je een situatie in de echte wereld probeert te navigeren, of je leven probeert te oriënteren.
Ik heb dit gebrek altijd als de zwakste schakel in de Perenniale traditie gezien. Maar tegelijkertijd begon ik ook te zien hoezeer Mytho-Existentialisme (niveau 2) dit gebrek compenseert.
Hoe doet het dat?
Samengevat:
Mytho-Existentialisme poneert het bestaan van een “archetypisch landschap” waarin het leven altijd heeft plaatsgevonden, en waar het altijd in plaats zal vinden.
Het archetypische landschap ziet er als volgt uit:
Er zal altijd tragedie zijn: ongelukken, ziekte, natuurrampen, eenzaamheid en simpele pech. Tragedie is tegenspoed zonder drijvende kracht erachter.
Tegelijk zal er altijd kwaadaardigheid zijn, zowel in jezelf als in anderen. Kwaadaardigheid is, hoe subtiel soms dan ook, kwade wil, die bijna altijd voortkomt uit wrok of tragedie.
Naargelang tragedie en kwaadaardigheid met de tijd dansen, zal het leven altijd neigen tot devolutie richting chaos of verstarring richting tirannie.
Dit is, hoe subtiel soms dan ook, het geval voor het leven op het individuele, relationele en maatschappelijke niveau.
Mytho-Existentialisme stelt vervolgens de vraag: is er een manier van zijn die je toestaat het archetypische landschap van tragedie, kwaadaardigheid, chaos en tirannie optimaal te navigeren?
Diens antwoord is ja, en valt te vinden in mythologie; meer specifiek in wat Joseph Cambpell de “Held met de Duizend Gezichten” noemde, de archetypische held.
De archetypische held is een universeel mythologisch figuur dat, door millennia aan destillatie, de eigenschappen is gaan belichamen die je in staat stellen het archetypische landschap optimaal te navigeren.
Die eigenschappen kunnen grofweg samengevat worden als: aandacht, waarheidsgetrouw spreken, moed, discipline en een bereidheid de chaos van het onbekende en de tirannie van het bekende vrijwillig te verkennen en confronteren.
Andersom biedt mythologie ook de archetypische villain; het figuur dat de eigenschappen belichaamt die leed maximaliseren - de “duistere driehoek” van wrok, arrogantie en misleiding. In Westers geschrift is het Abels vijandige broer Kaïn. In moderne cultuur werd een identiek figuur waarschijnlijk het best vertolkt door Joaquin Phoenix in zijn rol als rol Commodus in Gladiator.
Het archetypische landschap, de held en villain bieden het meest compacte model voor het navigeren van de menselijke toestand in de wereld van vorm, waaruit antwoorden op praktische levensvragen over ‘wat (niet) te doen wanneer…?’ geabstraheerd kunnen worden.
Deze kennis ligt verankerd in onze neurologie en lichaam. We ervaren een ‘correcte’ navigatie van het archetypische landschap namelijk als betekenisvol.
Belangrijke nooit: ‘optimale navigatie’ betekent niet dat elk verhaal een ‘vrolijk’ einde krijgt. Het betekent simpelweg dat het leven geleefd wordt op een manier die leed minimaliseert - niet op een manier die leed doet verdwijnen.
Hoe de Psychodynamische traditie en Mytho-Existentialisme elkaar aanvullen
De relatie tussen de Psychodynamische traditie (niveau 1) en Mytho-Existentialisme (niveau 2) is vooral een relatie tussen waarheid en moed.
De Psychodynamische benadering, vooral de eerder genoemde Triangle of Conflict en Triangle of Persons, helpen je te achterhalen wat de werkelijke aard is van de thema’s en gevoelens waar je mee worstelt. Het zal je helpen je helpen het daadwerkelijke van je verdedigingsmechanismen te onderscheiden.
En dit is waar de Psychodynamische benadering Mytho-Existentialisme zo sierlijk aanvult
Laatstgenoemde poneert dat waarheidsgetrouw denken - en in het verlengde daarvan waarheidsgetrouw spreken - de belangrijkste instrumenten zijn voor het optimaal navigeren van het archetypische landschap. Het veronderstelt dat situaties die voortkomen uit gesproken waarheid, per definitie de best mogelijke uitkomst zijn.
De Psychodynamische traditie zal helpen achterhalen wat je daadwerkelijke gevoelens zijn. En die wetenschap van je daadwerkelijke gevoelens is een voorwaarde voor waarheidsgetrouwe gedachtes en spraak over jezelf; het enige in de wereld waarover je op enige controle kunt hopen.
Maar Mytho-Existentialisme vult de Psychodynamische traditie evengoed aan
Gevoelens worden om echte redenen verdrongen. De leegte onder het vertoon wordt om echte redenen afgeschermd. We kijken om heel echte redenen de andere kant op. Pijn op een doorleefde manier recht in het gezicht kijken, kan dusdanig moeilijk zijn dat het een leven lang uitgesteld wordt.
Maar er loopt een ten diepste corresponderende rode draad door mythologie: verlossing valt daar te vinden waar je het allerminst wilt kijken.
Toen Arthurs Ridders van de Ronde Tafel erop uit trokken om de Heilige Graal te vinden - het symbool voor hetgeen dat verlost - kwamen ze overeen allemaal individueel het bos te betreden daar waar het bos hen het donkerst leek.
Er zijn talloze voorbeelden van dit motief in oude en moderne vertellingen. Hoe werd Bruce Wayne uiteindelijk Batman? Door zichzelf vrijwillig bloot te stellen, en zijn kalmte te bewaren temidden van zijn grootste (jeugd)trauma; een grot vol razende vleermuizen.
Kortom, ‘het werk doen’, therapeutisch gezien, is geen geringe opgave. Maar je wordt door mythologie aangemoedigd, gedragen zelfs, om exact datgene te doen.